Binnenland, pagina 5
Joodse instellingen in ons land beschuldigd van wanbeheer vermogens nazi-slachtoffers
Oorlogswezen in opstand
Bijna alle bewijzen al in 1976 vernietigd
door JOOST DE HAAS
AMSTERDAM, zaterdag
 DE ECHO’S van de holocaust weerklinken deze week in een nieuwe affaire rond joodse tegoeden. Kinderen van door de nazi’s vermoorde joden voelen zich benadeeld door de beheerders van hun vermogens. Het gaat daarbij om joodse voogdijorganisaties. Volgens historica Elma Verhey is op dubieuze wijze omgesprongen met gelden van oorlogswezen. De strijd spitst zich toe op een miljoenenkapitaal dat nu is ondergebracht bij het Joods Maatschappelijk Werk. De emoties lopen hoog op: „Om na de oorlog nog eens beroofd te worden door je eigen volk is wel intens laag.”
Philip Staal overleefde samen met zijn broer Marcel de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Na de bevrijding werden de jongetjes opgevangen in een weeshuis, want hun ouders waren door de nazi’s vermoord in het vernietigingskamp Sobibor. Nu, zestig jaar later, vechten de broers Staal tegen de spoken uit het verleden: „Wij hebben nooit al het geld van onze ouders ontvangen, wat is ermee gebeurd?”
Een andere wees, die anoniem wil blijven, werd na de Kristallnacht door zijn Duitse ouders op een adres in Nederland ondergebracht. Hij was toen zes jaar. Na de oorlog kwam hij in handen van zionisten die hem illegaal naar het toenmalige Palestina verscheepten. „Vlak voor vertrek werden de foto’s van mijn ouders, die ik al die jaren bij me had gedragen, afgepakt en vernietigd. Ik kwam van de ene oorlog in de andere terecht. En ik weet nog steeds niet wie dat allemaal hebben geregeld, wie mijn voogden waren en waar het geld van mijn ouders is gebleven.”
„Om beroofd te worden
door je eigen volk is wel intens laag”
Zij delen hetzelfde lot: afgestaan door hun vader en moeder die ze vervolgens nooit meer terug zouden zien. De joodse oorlogswezen hebben altijd het gevoel gehad in de steek te zijn gelaten. En nu zijn ze woedend op de voogdijorganisaties van weleer. De joodse instellingen die de wezen onder hun hoede namen, blijken zich schuldig te hebben gemaakt aan wanbeheer van hun vermogens.
Dat stelt althans historica en journaliste Elma Verhey na een vier jaar durend onderzoek. In haar recent verschenen boek ’Kind van de Rekening’ concludeert Verhey dat een groot deel van de vermogens die de kinderen van hun familieleden hadden geërfd, is gebruikt voor de opbouw van Israël of voor de instandhouding van de joodse voogdijstichtingen.
Vanuit haar Amsterdamse woning vecht Verhey nu voor rechtsherstel van de oorlogswezen. „Ik krijg reacties uit de hele wereld. Steeds meer wezen melden zich met hetzelfde verhaal: zij hebben nooit een cent gezien van het geld dat hun toekomt.”
In Israël wordt de strijd aangevoerd door Philip Staal. De nu 64-jarige wees stelde eerder een lijvig rapport op na jarenlang onderzoek naar het verdwenen vermogen van zijn in Sobibor omgekomen ouders. Met zijn broer Marcel meldde hij zich bij het gerenommeerde Joods Maatschappelijk Werk (JMW) – de rechtsopvolger van de voormalige voogdijorganisaties.
Openheid
De broers claimden een bedrag van 1,6 miljoen euro. Zij kregen steun van prof. Arnold Heertje, die bij JMW aandrong op openheid: „Hoe pijnlijk het ook moge zijn dat ook in de joodse wereld zaken naar buiten komen die niet deugen.”
De gebroeders Staal sleepten JMW voor de rechter, maar kregen nul op het rekest. De broers verzetten zich tegen een fusie van de Stichting Samenwerkingsverband Joods Maatschappelijk Werk met de voormalige voogdijorganisaties, waardoor het totale vermogen van deze instellingen aan het JMW zou toekomen.
Afgelopen juli werd hun eis in hoger beroep afgewezen door het gerechtshof in Amsterdam omdat zij hun claim juridisch niet hard hebben kunnen maken.
Eén van de grootste problemen bij een reconstructie van het vermogensbeheer blijkt de verdwijning van financiële dossiers. Tijdens haar onderzoek kwam Elma Verhey tot de ontdekking dat bijna alle financiële documenten zijn vernietigd in 1976. Kwade genius is volgens Verhey de al geruime tijd geleden overleden Leo Cohen. Deze vroegere zionistische ’held’ bekleedde destijds een topfunctie in het overkoepelend orgaan van voogdijorganisaties. Cohen zou eigenhandig zijn overgegaan tot het ’schonen’ van de dossiers.
Verhey: „Het eigen vermoeden bestaat dat hij dit wel heeft gedaan om te verhullen dat rijkelijk is geput uit de vermogens van de oorlogswezen, ook door hemzelf.” Het JMW spreekt dit nadrukkelijk tegen.
Voor zionisten als Cohen stond het belang van de nieuwe joodse staat voorop. Zo zouden uit de erfenissen van de wezen goederen zijn betaald voor de armlastige kibboets Gevar Am. Cohen en zijn vrouw Riek vestigden zich na de oprichting van Israel in deze kibboets. Met in hun gevolg veertig Nederlandse oorlogswezen die in de ban waren van het echtpaar.
Voor veel kinderen was het vertrek niet vrijwillig. Ook werden bezittingen in Nederland afgepakt. Zo moest Mimi Gutmann de fiets die zij van haar oom had gekregen en haar geliefde ’teddyjas’ inleveren bij het weeshuis van Leo Cohen. In Israël fietste men niet en was het niet koud, kregen de kinderen te horen. Mimi Gutmann weet nog goed dat er een paar maanden later vanuit Nederland een zending kleding kwam naar de kibboets Gevar Am: „Toen heb ik wel even gehuild. Een van de leraressen van de kibboets liep rond in mijn jas.”
Ofschoon hij door dik en dun wordt verdedigd door JMW, ligt de reputatie van Cohen aan gruzelementen in de strijd om de vermogens. Zo zou de weeshuisbaas zich schuldig hebben gemaakt aan seksuele intimidatie van meisjes en jongens. Bij een recent bezoek van een delegatie van JMW aan Israël kwamen verhalen over vermeende ontucht naar voren, vertelt Avraham Roet. Hij is voorzitter van het Platform Israël en speelde in 1999 een sleutelrol bij de onderhandelingen over restitutie van geroofde joodse bezittingen in Nederland. Roet: „De beschuldigingen tegen Cohen geven aan hoe hoog de emoties oplopen.” JMW zegt niets te hebben vernomen van de ontuchtaantijgingen.
Avraham Roet staat in Israël Mimi Gutmann bij in haar pogingen het geld op te eisen dat zou zijn achtergehouden door haar voormalige voogden bij de Nederlandse stichting ’LeEzrath Ha-Jeled’ (Hebreeuws voor: het kind ter hulpe). Mimi en haar inmiddels overleden zus Hanna vroegen zich in de wereldwijde commotie over holocausttegoeden, eind jaren negentig, af wat er was gebeurd met het geld van hun in Auschwitz omgekomen ouders.
Vijf jaar geleden meldde JMW aan de zussen dat de Duitse overheid in 1961 voor het gestolen huisraad van het echtpaar Gutmann een schadevergoeding had uitbetaald van ruim 6600 gulden. „Tot mijn spijt heb ik zowel als mijn zusje nooit iets van het geld ontvangen”, schreef Hanna Gutmann aan JMW. „Ik ben 74 jaar, mijn lichaam is vergeven van de kanker, dus veel tijd heb ik niet!!! Daarom verwacht ik van JMW dat het dit misdadige onrecht, dat door Le-Ezrath Ha-Jeled ons is aangedaan, alsnog zal herstellen. Om na de oorlog nog eens beroofd te worden, en dan door je eigen volk, is wel intens laag.”
Joodse instellingen als LeEzrath Ha-Jeled kregen bij het aanvaarden van de voogdijschappen ook de verantwoordelijkheid voor het opsporen en terugvorderen van vermogens. De klachten van oorlogswezen variëren van nooit ontvangen herstelbetalingen van de Duitsers en niet correct afgerekende erfenissen tot veel te hoge pleegkosten die in mindering werden gebracht op hun vermogens.
Juridisch gezien mochten vermogens van oorlogswezen worden aangesproken voor opvoeding en onderhoud. Maar de nood was niet zo hoog, stelt Elma Verhey. „Moreelethisch zaten ze fout. Door grote geërfde kapitalen van vooroorlogse weeshuizen en andere joodse voogdij-instellingen waren de besturen echt wel in staat om die kosten voor eigen rekening te nemen.”
Philip Staal zegt bovendien meerdere onregelmatigheden op het spoor te zijn gekomen, die bij hem het vermoeden doen rijzen dat er sprake is geweest van een georganiseerde fraude. Zo kwam onlangs aan het licht dat een wees gedupeerd is bij de verkoop van onroerend goed, aldus Staal. „Een huis dat hij zou erven van zijn vermoorde grootouders is verkocht aan een topman van een voogdijorganisatie die het de volgende dag met winst heeft doorverkocht.”
Zelf ontdekte Staal dat bij zijn eigen voogdij „onverklaarbaar hoge” pleegkosten in rekening zijn gebracht. „Ik denk dat dit het werk is geweest van een paar rotte appels, die anderen op sleutelposities door chantage in hun macht hadden. Hoe dan ook, JMW is als rechtsopvolger verantwoordelijk.”
JMW-topman Hans Vuijsje toont zich gevoelig voor de felle beschuldigingen. Hij uit evenwel zware kritiek op het onderzoek van Elma Verhey, die zich volgens hem te veel met de oorlogswezen zou identificeren. Haar conclusie dat er sprake was van wanbeheer is volgens Vuijsje ongefundeerd.
Huizenverkoop
„Wij onderzoeken zelf de zaak en tot nog toe zijn we niet gestuit op onregelmatigheden. Het verhaal van de huizenverkoop is ons ook bekend. Alleen uit het dossier daarover valt niets op te maken van belangenverstrengeling.” Over de verdwijning van financiële dossiers zegt Vuijsje: „Er was geen coverup, het ging om het regulier vernietigen van afgehandelde dossiers.”
Philip Staal mobiliseert nu zijn lotgenoten samen met Verhey. Het bestuur van JMW is deze week bestookt met meer dan honderd verzoeken om opheldering en schadeloosstelling. De oorlogswezen vragen het JMW om de gelden uit de ’nalatenschap’ van de joodse voogdijorganisaties onder hen te verdelen. Volgens Staal en Verhey gaat het om een kapitaal van €7,6 miljoen, volgens JMW bedraagt het vermogen de helft daarvan, te weten circa €3,8 miljoen.
Het geld van de voogdij-instellingen is ondergebracht in de Stichting Samenwerkingsverband Joods Maatschappelijk Werk en de recent opgerichte Stichting Voormalige Joodse Voogdij-instellingen. Beide stichtingen hebben hetzelfde bestuur met daarin onder andere het voormalige Tweede-Kamerlid van de PvdA, Harry van den Bergh. Hij maakte ook deel uit van de JMW-delegatie die Israël heeft bezocht. Eind augustus liet Van den Bergh in een brief weten dat de oorlogswezen niet hoeven te rekenen op een collectieve uitkering, ’in welke vorm dan ook’. Wel kondigde hij een ’nieuw onafhankelijk onderzoek’ aan.
JMW-directeur Vuijsje: „Er kan natuurlijk altijd iets fout zijn gegaan. Wij gaan dan ook alle individuele vragen goed uitzoeken, want we zijn er om deze mensen te helpen. Ook wij vinden dat de waarheid aan het licht moet komen.”
© 1996-2005 Uitgeversmaatschappij De Telegraaf B.V., Amsterdam. Alle rechten voorbehouden.
EEN HEEL GOED STUK IN DE TELEGRAAF. HELAAS WIL DIE REGENTENKLIEK BIJ JMW NIET TOEGEVEN DAT ER VAN ONS IS GESTOLEN. WANT NEEM ME DERGELIJKE HARDE WOORDEN NIET KWALIJK, MAAR ZO ZIE IK HET.
VOORZITTER HARRY VAN DE BERGH VAN JMW BEWEERT DOODLEUK DAT WE NIET OP EEN UITKERING HOEVEN TE REKENEN EN DAT WIJ HET VERLEDEN MOETEN VERGETEN. HET VERLEDEN VERGETEN HARRY?? TERWIJL JIJ ZELF VOLGENS MIJ NOG ALTIJD DOOR HET VERLEDEN WORDT ACHTERVOLGD??
NOTABENE ALS IEMAND DIE DE TWEEDE KAMER WERD UITGEZET OMDAT HIJ HET NIET ZO NAUW NAM MET ZIJN INTEGRITEIT OP FINANCIEEL GEBIED? DAAR KUN JE ONS - DE OORLOGSWEZEN - IN ELK GEVAL NIET VAN BESCHULDIGEN. WIJ WAREN ONMONDIGE KINDEREN DIE DOM WERDEN GEHOUDEN
DOOR DEZELFDE CLUB WAAR JIJ NU VOORZITTER VAN BENT. WAS HET TROUWENS NIET ZO DAT JIJ JE IN DE JAREN ZESTIG EN ZEVENTIG TEGENOVER DIEZELFDE (JOODSE)'REGENTENKLIEK' HEBT VERZET?
WIJ OORLOGSWEZEN WISTEN DESTIJDS NIET VAN HET BESTAAN VAN 'REGENTEN'. LAAT STAAN VAN WAT ONS RECHTENS TOEKWAM. SEC, JOKOS, CADSU EEN OF TWEE..
HOE KONDEN WE AL DIE TERMEN WETEN? WIJ WAREN KINDEREN ZONDER OUDERS EN ZONDER FAMILIE EN WIJ GELOOFDEN IN AL DE MENSEN DIE ZEIDEN DAT ZIJ HET 'BESTE' MET ONS VOORHADDEN. WAT WIL JE OOK?. TIJDENS DE OORLOG GING HET OM ONS LEVEN. WIJ MOESTEN HEN WEL GELOVEN.
HELAAS BLEKEN VOORAL NA DE OORLOG DIE MENSEN DIE ZEIDEN IN ONS BELANG TE HANDELEN 'REGENTEN' DIE HET OM IETS HEEL ANDERS TE DOEN WAS. WE MOESTEN NAAR ISRAEL , OF WE MOESTEN WEL OF NIET BIJ PLEEGOUDERS BLIJVEN, WAAR WE HET WEL OF NIET GOED HADDEN. EN DAT ALLEMAAL IN ONS 'EIGEN BELANG'.
'REGENTEN' WAT MIJ BETREFT, DIE NIET NAAR HET BELANG VAN ONS WEESKINDEREN KEKEN, MAAR WAT HEN POLITIEK HET BESTE UITKWAM. EN ZO GEDRAAG JIJ JE WEDEROM TEGENOVER ONS.... JMW MOET WORDEN GERED. DE 'SOCIALE DOELEN' ZOUDEN IN GEVAAR KOMEN. HOEZO ZIJN WIJ OORLOGSWEZEN GEEN SOCIAAL DOEL HARRY?
MAAR HARRY, WIJ HEBBEN GELEERD TE VECHTEN. DAT HEBBEN WIJ ONS HELE LEVEN AL MOETEN DOEN - OM TE OVERLEVEN MET ALLES WAT WIJ AAN 'GESCHIEDENIS' MET ONS MEEDROEGEN EN NOG STEEDS MEEDRAGEN. OOK DAAROM HARRY: WIJ ZIJN ER NOG STEEDS, MET ZEER VELEN ZELFS. OM TE GETUIGEN VAN HET ONRECHT DAT ONS IS AANGEDAAN. ALS HET NODIG IS DAN BEN ÍK ER IN IEDER GEVAL. IN DE RECHTSZAAL ALS HET MOET DESNOODS TEGENOVER JOU.
DAN ZULLEN WE ZIEN WIE DAAR ALS MEEST 'BETROUWBARE' WORDT GEZIEN. JIJ MET JOUW 'VERLEDEN'? OF IK MET DAT VAN MIJ....
MARIANNE VAN GEUNS, 23 SEPTEMBER 2005
|
ww2.bz