|
|
|
|
|
|
| www.volkskrant.nl - donderdag 4 mei 2006 |
|
Duitse zelfkastijding is verlegd van WO II naar DDR Van onze correspondent Sander van Walsum BERLIJN - Voorheen werden Duitsers in de meimaand nadrukkelijk herinnerd aan de noodlottige laatste oorlogsfase, en hun eigen aandeel daarin. Maar nu blijft het stil in de kranten. In mei blijft het rond de oorlog opvallend stil Het is dat Paul Spiegel, de president van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland, het afgelopen weekeinde na een lang ziekbed toch nog onverwachts overleed. Anders hadden verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog vermoedelijk geheel ontbroken in de Duitse kranten. En dat is ongebruikelijk, begin mei.
Voorheen werden de Duitsers steeds nadrukkelijk herinnerd aan de noodlottige gebeurtenissen van de laatste oorlogsfase. En aan hun eigen aandeel hierin. Want zij mochten niet uit het oog verliezen dat de grootste catastrofen van de twintigste eeuw hun origine hadden gevonden in Duitsland.
In het kroonjaar 2005 ging er vrijwel geen dag voorbij zonder een berouwvolle terugblik. De bevrijding van elk concentratiekamp werd herdacht in het bijzijn van de bondspresident, een vrijwel voltallige regering, de vakbondstop, en de leiders van kerken en maatschappelijke organisaties.
De bestsellerlijsten werden aangevoerd door auteurs die de confrontatie aangingen met foute vaders en opa’s. Kranten en weekbladen produceerden speciale bijlagen en bewaarnummers over de nadagen van de oorlog.
Op radio en televisie verwerd oral history over deze periode tot een platitude. Op 8 mei – de dag van de capitulatie – liep heel politiek correct Berlijn te hoop tegen een handjevol extreem-rechtse betogers. En twee dagen later werd met de opening van het holocaust-Mahnmal de climax van het herdenkingsjaar bereikt.
Daarmee was het thema Tweede Wereldoorlog afgehandeld. Definitief, naar het zich laat aanzien. De best verkochte non-fictie boeken van dit voorjaar hebben betrekking op de vergrijzing, op het einde van het hedonisme, op het naderende WK-voetbal, maar niet op de oorlog. De Duitse kranten lijken met elkaar te hebben afgesproken het er níet meer over te hebben.
Misschien heeft de ritualisering van het herdenken haar tol geëist, en is Duitsland na dertig jaar zelfconfrontatie verzadigd geraakt. Dat was al enigszins merkbaar bij de opening van het holocaust-monument: naar de live-uitzending van die gebeurtenis keken slechts enkele honderdduizenden mensen.
De huidige stilte rond de Tweede Wereldoorlog heeft mogelijk nog een andere oorzaak: de Duitsers hebben de aandacht verlegd naar de DDR. Steeds meer opinion leaders maken bezwaar tegen het milde oordeel over ‘de tweede Duitse dictatuur’. Volgens de commentator van der Tagesspiegel heeft de gangbare opvatting ‘dat niet alles slecht was in de DDR’ zich ontwikkeld tot het even gangbare misverstand dat ‘veel dingen beter waren in de DDR’.
De Berlijnse theoloog Richard Schröder toont zich verontwaardigd dat in Duitsland niet openlijk kan worden gesproken over de gelijkenis tussen de DDR en het Derde Rijk. En de historicus Hubertus Knabe, wetenschappelijk directeur van het museum in de vroegere ‘onderzoeksgevangenis’ Hohenschönhausen, verbaast zich erover dat het dragen van runentekens verboden is, terwijl men zich in Duitsland ongestraft kan tooien met de eretekenen van de SED-dictatuur.
‘De fixering op de nazi’s heeft de Duitsers bijna blind gemaakt voor de misdrijven van andere regimes’, veronderstelt Knabe. Hij doet dus een poging de Historikerstreit – het in remise geëindigde debat over de uniciteit van het nationaal-socialisme – te heropenen.
De behoefte aan zo’n debat lijkt te groeien. Vooral vanwege de schaamteloosheid van vroegere DDR-functionarissen. Onlangs verstoorden officieren van de Stasi – de veiligheidsdienst van de DDR – een bijeenkomst van ex- gedetineerden van Hohenschönhausen. En Hans Modrow, de voorlaatste minister-president van de DDR (en erelid van de post-communistische PDS), oogstte deze week veel ongeloof en woede met zijn uitspraak dat de bouw van de Muur had kunnen worden voorkomen als de Bondsrepubliek geen confrontatiepolitiek tegenover de DDR had gevoerd.
Dergelijke opvattingen vragen om tegenspraak – die de laatste tijd ook geregeld wordt geuit. Voormalige politieke gevangenen dringen aan op een openhartiger omgang met het DDR-verleden. En de kritiek op de milde straffen voor DDR-kopstukken zwelt langzaam aan.
De ene zelfconfrontatie wordt voor een andere verruild. En de normalisering van Duitsland laat nog even op zich wachten. Copyright: de Volkskrant
|